Kontrterör: İngiltere'nin El Yapımı Patlayıcılar İle İmtihanı

1969 senesinde İngiltere'nin Kuzey İrlanda'yı ilhakı için kurulan PIRA(İrlanda Geçici Cumhuriyet Ordusu) 1971 senesinde bombardıman eylemlerine başlamıştı. Birçok bağımsızlık eylemlerini bombalı eylemlerle yürüten PIRA'nın taktiği ürettiği EYP(el yapımı patlayıcı) olmuştu. Hangi maddelerin kullanıldığı, İngiltere'nin bu maddelere erişimi kısıtlaması halinde alternatif kullanılan maddeler incelemeye değerdir.

Kısaltmalar: AN(Amonyum Nitrat). CAN(Kalsiyum Amonyum Nitrat), IS(Pudra Şekeri), AN/FO(Amonyum Nitrat, Benzin), PIRA(Geçici İrlanda Cumhuriyet Ordusu).

PIRA'nın bombalamalara başlaması yaklaşık 1971'de başladı. Taş ocakları ile madenlerden çalınan kolayca erişilebilen dinamit dolu cihazlar kullandı. Bu dönemde Amerika Birleşik Devletleri'nde Weather Underground, Fuerzas Armadas de Liberación Nacional (FALN) ve United Freedom Front (UFF) gibi gruplar da dinamit kullanarak birçok saldırı gerçekleştirdi. Bu olaylara bir yanıt olarak, hem Birleşik Krallık hem de Amerika Birleşik Devletleri dinamit üzerindeki kontrolleri artırdı. Amerika Birleşik Devletleri'nde bombacılar, kolayca erişilebilen kara barut ve dumansız barut gibi düşük patlayıcı dolgu maddelerine yöneldi (bu maddeler günümüzde hâlâ popülerdir). Bu tür malzemeler Birleşik Krallık'ta erişilebilir değildi, ancak PIRA dinamit yerine çiftlik kimyasalları elde edebilmeyi başarmıştı.

PIRA'nın EYP karışımları üretmek ve dinamitin yerine kullanmak için kullandığı ilk kimyasal, yabani ot öldürücü olarak kullanılan oksitleyici görevi gören sodyum klorattı. Sodyum klorat, küçük patlayıcı yükler yapmak için enerji verici yakıt olan nitrobenzen ile karıştırıldı. Klorat içerikli bombaların tehdidine karşı koymak için Birleşik Krallık, yabani ot öldürücülere patlayıcı potansiyelini azaltmak amacıyla bir seyreltici eklenmesini zorunlu kıldı. Klorata erişim kesilince PIRA bu sefer amonyum nitrata yöneldi. Kuzey İrlanda'daki birçok çiftçi, tarımda başlıca gübre olarak bulunan büyük miktarlarda amonyum nitrata sahipti. Ayrıca, tarım için gerekli ağır ekipmanlarla birlikte, birçok çiftlik dizel tankları ve pompalarıyla donatılmıştı. Bu kombinasyon, PIRA'nın AN/FO bazlı EYP'ler geliştirmesini olanaklı kıldı.

PIRA'nın, önceki dinamit ve sodyum kloratlı patlayıcılar yerine AN/FO(amonyum nitrat + benzin) bazlı taktiğe geçişi, bazı lojistik ve taktiksel sonuçlar doğurdu. Dinamitin aksine, AN/FO kapsül duyarlı değildir (#8 detonatörü ile başlatılmaya duyarlılık), küçük yüklerde düzgün çalışmaz ve güvenilir bir şekilde işlev görebilmesi için bazı kısıtlamalar gerektirir. Sonuç olarak, amonyum nitrat ve benzin karışımından üretilen maddeler, önceki dinamit ve klorat cihazlarından daha büyük olma eğilimindeydi ve genellikle daha fazla sıkıştırma sağlamak için metal kaplar içeriyordu. Net sonuç, daha büyük, parça üreten bombalardı. Bu daha büyük, daha ağır EYP'ler kütleleri nedeniyle araçlarla taşınmak anlamına geliyordu. Dolayısıyla, teröristlerin dinamit ve klorata erişimini engelleme çabaları, PIRA'nın araç bombası

geliştirmesiyle sonuçlandı.

Birleşik Krallık, araçla taşınan EYP'leri (VBIED) engellemek için 1972'de, kütlece %27.5'ten fazla azot içeren AN gübrelerinin bulundurulmasını yasaklayan yasalar çıkardı. Yasaklanan AN'ın yerine çiftçiler kalsiyum amonyum nitrat (CAN) gübresini seçti. CAN, dolomitik kireçtaşı (kalsiyum ve magnezyum karbonat karışımı) ile birleştirilmiş AN'dan oluşuyordu. Bu karışım, %79 AN'a %21 seyreltici (ağırlıkça) içeriyordu ve AN/FO üretiminde kullanılamayacağı test edilip onaylandı.

PIRA kimyagerlerinin yeni CAN formülasyonundaki zafiyeti tespit etmeleri uzun sürmedi. AN suda çözünürken, dolomit seyreltici çözünmüyordu. CAN'ı sıcak suyla karıştırarak AN çözülebilir ve çözünmeyen karbonat bileşeninden ayrılabilirdi. Katı madde filtre edildikten sonra, kalan sıvı buharlaştırılarak neredeyse saf AN elde edilebilirdi. Bu dönem boyunca Birleşik Krallık yetkilileri, üç saflık aralığında (100%, 80–90%, ve 60%) AN stoklarına rastladı. %60 AN ürünü, teröristlerin AN çıkarmaya çalıştığı CAN'dan aslında daha seyreltikti. CAN'ın tarımda kullanılması PIRA'yı durdurmadı ancak AN bazlı cihazların üretimini daha zaman alıcı hale getirdi. Böylelikle en az yetenekli bombacıları devre dışı bıraktı. Böylece, karşı önlem sınırlı bir etki yarattı.

CAN'dan ayrılan amonyum nitrat yeniden kristalizasyon sürecinden elde edilen AN, AN/FO üretimi için ideal değildi. Kaba ve kristal haldeydi. Bu sebeple de optimum miktarda dizel emememekteydi. Bu değişikliği telafi etmek için PIRA, alternatif yakıtlar kullanmaya başladı. Geliştirilen çok popüler bir formülasyon, AN ve nitrobenzen karışımıydı (ANNIE olarak anılır)

Kuruluşundan yaklaşık 19 yıl sonra PIRA, CAN tanelerini sanayi tipi kahve öğütücüler veya arpa öğütücüler kullanarak toz haline getirmelerinin saf AN'ı izole etme ihtiyacını ortadan kaldırdığını keşfetti. Toz edilmiş CAN, etkili bir patlayıcı dolgu maddesi yapmak için çeşitli yakıtlarla karıştırılabilirdi. İki yakıt sabit olarak ortaya çıktı: alüminyum tozu ve IS(Pudra Şekeri). Alüminyum, daha küçük, havanla taşınan yükler için sürekli olarak uygulanırken, şeker daha büyük ölçekli bombalı taşıtlarda kullanıldı. 1990'lar boyunca PIRA, CAN ve pudra şekeri karışımını mükemmelleştirdi ve bunu İngiltere'de dört büyük bombalamada kullandı. Bu bombalardan üçü Londra şehrine, biri ise Manchester şehrine karşı konuşlandırıldı. En büyüğü yaklaşık 1 ton 800 kilogramdı(Oklahoma City'de kullanılan bombaya yaklaşık olarak eşdeğer).

Son yıllarda Afganistan'da Taliban'ın patlayıcı geliştirmesi ile PIRA'nın Birleşik Krallık'taki öncü kimyasalları düzenleme girişimlerine karşı geliştirdiği karşı önlemler çarpıcı bir benzerlik taşıyor. Taliban, PIRA gibi AN'ı silah haline getirmek için aynı işleme operasyonlarını gerçekleştirdi. Ancak, Taliban yöntemlerini PIRA'nın on yıllar aldığı sürede değil, yıllar içinde geliştirdi.

PIRA'nın ticari dinamitten çeşitli AN bazlı EYP karışımlarına geçişi, diğer kararlı terörist grupların yollarına benzemektedir. Başlangıçta, gruplar ticari veya askeri patlayıcıları temin etmeye çalışır. Ulaşılabilir patlayıcılar olmadığında, AN/FO yapmak için karıştırılabilecek malzemeler ararlar. Basit karışımlar için kimyasal öncüllerden mahrum kaldıklarında, patlayıcılarının hammaddesini üretmek için malzemeleri işlemeye başvururlar; örneğin CAN'dan AN'ı izole etmek gibi. Sürece her zorluk seviyesi eklendiğinde, daha az bombacı başarılı olacaktır. Ancak, öncü kimyasallar için kontroller oluşturan herhangi bir hükümet, yanıt olarak geliştirilecek taktikleri dikkate almalıdır.

Kaynak: Reducing the Threat of Improvised Explosive Device Attacks by Restricting Access to Explosive Precursor Chemicals

National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 2018. Reducing the Threat of Improvised Explosive Device Attacks by Restricting Access to Explosive Precursor Chemicals. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/24862.